Małgorzata Świeca

W dniu 12 stycznia 2016 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 8 stycznia 2016 r., który został przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości. Regulacja zakłada restytucję modelu procesowego sprzed zmian wprowadzonych przez przepisy ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, które to przepisy weszły w życie w dniu 1 lipca 2015 r. Zasadniczym celem planowanych zmian jest przywrócenie nadrzędności zasady prawdy materialnej, a w konsekwencji ponowne wprowadzenie aktywnej roli sądu w toku procesu.

Uzasadnienie najnowszego projektu znacznie jednak zniekształca rzeczywiste motywy oraz funkcjonowanie modelu wprowadzonego z dniem 1 lipca 2015 r., czyniąc przyjęty ostatnio przez Radę Ministrów akt w znacznym stopniu demagogicznym i stanowiącym element gry politycznej w postaci krytyki i negacji rozwiązań wprowadzonych przez poprzednią władzę jedynie dla zasady i manifestacji własnych racji. Manifestacja ta odbywać się będzie jednak kosztem racjonalności prawodawczej oraz stabilności i pewności prawa. W efekcie stanowi to bezpośredni cios w zasadę demokratycznego państwa prawnego proklamowaną w art. 2 Konstytucji RP[2], z której wywodzi się zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadę bezpieczeństwa prawnego. Aktualna władza na przestrzeni ostatnich tygodni wielokrotnie zaskakiwała polskie społeczeństwo, zaś rozpoczęcie swoistej żonglerki przepisami karnoprocesowymi to kolejny przejaw pochopnego i nieprzemyślanego działania, a wręcz nieobliczalności rządzących.

Zauważyć należy, że zasada prawdy materialnej stanowi fundament orzekania w postępowaniu karnym niezmiennie od daty wejścia w życie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego[3]. Była ona proklamowana również na gruncie poprzedniego ustroju w ustawie karnoprocesowej z dnia 19 kwietnia 1969 r.[4] W obecnym stanie prawnym jest ona statuowana w art. 2 § 2 k.p.k. Zasada prawdy materialnej wprowadza do procedury karnej wymóg oparcia wszelkich decyzji procesowych na ustaleniach faktycznych zgodnych z prawdą. Wynika z niej równolegle dyrektywa wiążąca organy procesowe, która zobowiązuje do podjęcia maksymalnych starań i wyczerpania wszystkich środków służących dotarciu do tejże prawdy (z wyłączeniem tylko takich instrumentów, które byłyby sprzeczne z humanitaryzmem i gwarancjami procesowymi). Realizacji wskazanego wymogu mają służyć zasady postępowania karnego o charakterze akcesoryjnym, przede wszystkim bezpośredniość dowodów jako reguła generalna oraz zasada swobodnej oceny dowodów^[5]. Należy zaznaczyć, iż dyrektywa wynikająca z art. 2 § 2 k.p.k. posiada również fundamenty konstytucyjne. Jej realizacja stanowi warunek sine qua non urzeczywistnienia prawa do sądu, a więc ukonstytuowanego w art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ponadto przyczynia się ona do zapewnienia materializacji art. 42 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP poprzez prawidłowe pociągnięcie odpowiedniej osoby do odpowiedzialności karnej.

Określone w art. 2 § 2 k.p.k. pojęcie prawdziwych ustaleń faktycznych interpretować należy jako ustalenia, które zostały udowodnione, zaś udowodnienie ma miejsce wówczas, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzonemu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny^[6]. Swoiste standardy udowodnienia właściwie określił gdański Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 7 listopada 2012 r., w którym wyeksponowano dwa niezbędne warunki, jakie spełniać winno udowodnienie: po pierwsze, dowody stanowiące podstawę ustaleń faktycznych muszą być obiektywnie przekonywalne, a więc dawać tak wysoki stopień prawdopodobieństwa, że normalnie oceniający człowiek powinien zostać przekonany o prawdziwości określonego ustalenia faktycznego, zaś po drugie: powinno wystąpić całkowite przekonanie organu rozstrzygającego, to jest wydającego decyzję, o prawdziwości danego ustalenia faktycznego^{[7] .}